Ebola

Bệnh do virus Ebola (Ebola virus disease - EVD) hay còn gọi là sốt xuất huyết Ebola (Ebola hemorrhagic fever - EHF), hay bệnh Ebola là một căn bệnh chết người gây ra bởi một loại virus.

Virus Ebola thuộc họ virus Filoviridae. Các nhà khoa học cũng gọi nó là Filovirus.

Hình ảnh virus Ebola dưới kính hiển vi điện tử. Nguồn: CDC.gov

Khi virus Ebola đi vào cơ thể sẽ gây sốt cao và làm tổn thương hệ miễn dịch và các cơ quan khác, giảm khả năng đông máu, khiến cơ thể chảy máu (xuất huyết) nghiêm trọng, không thể kiểm soát được ở bên trong hay bên ngoài cơ thể. Bệnh do virus Ebola đặc biệt nguy hiểm với tỉ lệ tử vong cao từ 50 đến 90%, gióng lên hồi chuông cảnh báo tới nhiều nước và nhiều vùng lãnh thổ trên thế giới.

Ebola xuất hiện lần đầu tiên vào năm 1976, sau 2 đợt bùng phát liên tiếp dịch sốt xuất huyết gây tử vong ở 2 nơi khác nhau thuộc vùng Trung Phi. Đợt đầu tiên xuất hiện ở Cộng hòa dân chủ Congo (tên trước đây là Zaire) tại làng Yambuku gần sông Ebola. Do đó virus mang tên dòng sông. Đợt thứ 2 ở Nzara, Nam Sudan cách đó chừng 850km.

Đại dịch 2014-2016 ở Tây Phi là ổ dịch Ebola lớn nhất kể từ khi virus này được phát hiện lần đầu tiên vào năm 1976. Dịch bùng phát bắt đầu ở Guinea và sau đó lan rộng qua biên giới đất liền đến Sierra Leone và Liberia. Tiếp đó là sự bùng phát dịch Ebola 2018-2019 ở phía đông Cộng hòa Dân chủ Congo với những diễn biến rất phức tạp, đã mang lại tâm lý bất an cùng với những hệ lụy nghiêm trọng tới sức khỏe của cộng đồng.

Có tất cả 5 chủng virus Ebola, trong đó có 4 chủng có tỉ lệ gây tử vong cao ở người. Bốn chủng này có tên là Zaire, Sudan, Tai Forest, and Bundibugyo, trong đó virus Ebola chủng Zaire gây tử vong nhiều nhất. Các nhà nghiên cứu cũng đã tìm thấy chủng thứ năm gọi là Reston ở Philippines. Chủng này gây ra rất ít triệu chứng và không có trường hợp tử vong ở người.

Nguyên nhân bệnh Virus Ebola

Ban đầu, virus Ebola được tìm thấy ở loài khỉ, tinh tinh cũng như các loài linh trưởng khác ở châu Phi. Một chủng loại của Ebola cũng đã được phát hiện ở loài khỉ và lợn ở Philippines.

Lây truyền từ động vật sang người

Dịch Ebola bắt nguồn từ đâu? Nhiều chuyên gia cho rằng virus này lây truyền từ động vật sang người thông qua chất dịch cơ thể của một con vật bị nhiễm bệnh, ví dụ như máu, phân và nước tiểu. 

Những người giết mổ hoặc ăn thịt động vật bị nhiễm bệnh sẽ có nguy cơ bị nhiễm virus khá cao, tương tự với việc tiếp xúc với phân hoặc nước tiểu của dơi sống trong các hang động cũng có thể là khởi nguồn cho cơn dịch.

Hiện chưa có bằng chứng cho thấy virus Ebola có thể lây lan qua vết cắn của côn trùng.

Lây truyền từ người sang người

Người bị nhiễm virus Ebola thường không lây cho người khác cho đến khi xuất hiện các triệu chứng rõ ràng. 

Các thành viên trong gia đình và nhân viên y tế thường bị nhiễm do chăm sóc bệnh nhân mắc bệnh, nhất là khi họ không sử dụng thiết bị bảo hộ như mặt nạ phẫu thuật và găng tay. 

Một yếu tố khác có thể là căn nguyên truyền bệnh, đó là việc sử dụng lại bơm kim tiêm do điều kiện kinh tế không cho phép. Một số trường hợp cho thấy dịch Ebola đã bùng lên do sử dụng bơm kim tiêm không tiệt trùng kỹ.

Đường lây truyền bệnh do Virus Ebola

Các nhà khoa học tin rằng con người ban đầu bị nhiễm virus Ebola là do tiếp xúc với động vật bị nhiễm bệnh như dơi, linh trưởng...

Bệnh do virus Ebola không lây truyền qua tiếp xúc thông thường. Ebola lây truyền thông qua tiếp xúc trực tiếp (ví dụ qua vùng da hoặc niêm mạc ở mũi, mắt, miệng bị trầy xướt) với:

• Máu hoặc dịch tiết cơ thể (tinh dịch, sữa mẹ, mồ hôi, nước mắt) hoặc chất bài tiết, chất thải của người mắc bệnh Ebola (nước tiểu, phân, chất nôn ói)
• Các vật dụng như quần áo, giường, kim tiêm, dụng cụ y tế… chưa được tiệt trùng bị nhiễm dịch tiết cơ thể, chất thải… của người bệnh hoặc người chết do bệnh Ebola.

Bệnh do virus Ebola không thể lây truyền từ một người bị nhiễm bệnh trước khi họ có những triệu chứng của bệnh.

Người đã khỏi bệnh Ebola vẫn có thể lây nhiễm cho người khác khi máu hoặc các dịch tiết khác trong cơ thể họ vẫn còn virus Ebola, bởi máu và dịch tiết có thể vẫn nhiễm virus trong vài tuần.

Chưa có bằng chứng nào chỉ ra rằng bệnh Ebola lây truyền qua không khí hoặc qua vết cắn côn trùng.

Khẩu trang, găng tay, áo choàng bảo hộ, kính bảo hộ có thể ngăn lây truyền bệnh Ebola từ bệnh nhân sang người chăm sóc.

Đối tượng nguy cơ bệnh Virus Ebola

Bệnh do virus Ebola tuy hiếm gặp nhưng rất trầm trọng và chủ yếu diễn ra ở Trung và Tây Phi, tuy nhiên, đã có những trường hợp bệnh xuất hiện ở những vùng khác trên thế giới. Ebola có thể gây bệnh cho cả nam giới và nữ giới, không loại trừ bất kì lứa tuổi nào.

Đối với hầu hết mọi người, nguy cơ bị mắc Ebola là rất thấp. Tuy nhiên, nguy cơ sẽ gia tăng đối với một số trường hợp sau:

Người thường xuyên tiếp xúc, chăm sóc bệnh nhân mắc bệnh Ebola: là đối tượng có nguy cơ cao nhất vì có thể tiếp xúc với máu hoặc dịch tiết cơ thể của bệnh nhân. Đối tượng này thường là người thân trong gia đình người bệnh, nhân viên y tế.

Người du lịch đến châu Phi: khi dịch bệnh bùng phát, bạn có nguy cơ cao bị nhiễm bệnh nếu đi du lịch hoặc làm việc ở những nơi xảy ra dịch bệnh Ebola.

Người thực hiện nghiên cứu trên động vật: Các nhà nghiên cứu, chuyên gia có nhiều khả năng bị nhiễm virus Ebola nếu thực hiện nghiên cứu trên động vật, đặc biệt là trên những con khỉ được nhập khẩu từ châu Phi hay Philippines.

Người thực hiện chôn cất, mai táng: Kể cả khi đã qua đời, thi thể của những người đã chết vì Ebola vẫn có thể truyền bệnh.

Triệu chứng bệnh do virus Ebola

Thời gian ủ bệnh, nghĩa là khoảng thời gian từ khi nhiễm virus cho đến khi xuất hiện các triệu chứng, là từ 2-21 ngày. Một người bị nhiễm Ebola không thể truyền bệnh cho đến khi họ xuất hiện các triệu chứng.

Các triệu chứng phổ biến của bệnh do virus Ebola có thể đột ngột và bao gồm:

• Sốt
• Mệt mỏi
• Đau cơ
• Đau đầu
• Đau họng
• Nôn
• Tiêu chảy
• Phát ban
• Các triệu chứng suy thận và chức năng gan
• Trong một số trường hợp, bị chảy máu bên trong (ví dụ chảy máu đường tiêu hóa) và bên ngoài (ví dụ chảy máu ở các vùng niêm mạc như nướu răng, mũi, hay kết mạc mắt).
• Xét nghiệm chẩn đoán cho thấy số lượng bạch cầu và tiểu cầu thấp, men gan tăng cao.

Do triệu chứng của bệnh thường xuất hiện trong vòng 3 tuần sau khi nhiễm virus Ebola, nên nếu một người nghi ngờ có tiếp xúc với virus Ebola mà sau 3 tuần không khởi phát triệu chứng thì có thể loại trừ trường hợp người này bị nhiễm virus Ebola.

Các biện pháp chẩn đoán bệnh Virus Ebola

Bệnh do virus Ebola khó chẩn đoán vì các dấu hiệu và triệu chứng ban đầu khá giống với một số bệnh như: cúm, thương hàn, sốt rét, dịch tả, sốt xuất huyết do virus khác... Nếu bác sĩ nghi ngờ ai nhiễm virus Ebola, họ sẽ yêu cầu thực hiện các xét nghiệm máu để nhanh chóng xác định chủng loại virus, bao gồm xét nghiệm Elisa và xét nghiệm PCR, trong đó:

• Xét nghiệm máu: thường có giảm bạch cầu, giảm tiểu cầu; tăng men gan (AST, ALT), Nồng độ của các yếu tố đông máu có thể bất thường
• Xét nghiệm hấp thụ miễn dịch liên kết với enzyme (ELISA)
• Xét nghiệm phát hiện kháng nguyên
• Xét nghiệm trung hòa huyết thanh
• Xét nghiệm phản ứng tổng hợp chuỗi phiên mã ngược (RT-PCR)
• Soi kính hiển vi điện tử
• Phân lập virus bằng nuôi cấy tế bào

Các mẫu xét nghiệm được thu thập từ bệnh nhân là một mối nguy cơ cực kỳ nguy hiểm về mặt sinh học vì những mẫu xét nghiệm này có thể chứa virus sống, chưa bị bất bất hoạt. Do vậy khi tiến hành các loại xét nghiệm này cần hết sức cẩn trọng về mặt an toàn sinh học, đặc biệt đối với nhân viên y tế và thân nhân bệnh nhân.

Các biện pháp điều trị bệnh Virus Ebola

Cách duy nhất để sớm khắc phục bệnh do virus Ebola là đến bệnh viện, các cơ sở y tế chuyên khoa để được điều trị ngay từ khi mới nghi ngờ tiếp xúc với virus hay giai đoạn các triệu chứng vẫn còn sơ khai. 

Hiện chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu. Các bác sĩ thường chỉ làm giảm và kiểm soát các triệu chứng của bệnh bằng cách:

• Truyền dịch và cung cấp chất điện giải thông qua uống hoặc tiêm tĩnh mạch
• Thở oxy
• Kiểm soát huyết áp
• Truyền máu bù lại lượng máu bị mất
• Điều trị các bệnh nhiễm trùng khác.
• Cô lập bệnh nhân mắc bệnh Ebola nhằm ngăn chặn lây truyền

Phòng ngừa bệnh do Virus Ebola

Khi có dịch bệnh bùng phát, cách phòng ngừa tốt nhất là không nên đi du lịch, thăm viếng tới đất nước đang có dịch bệnh Ebola. 

Nếu bắt buộc phải đi, cần chú ý thực hiện các biện pháp bảo vệ để tránh toàn bộ những tác nhân lây nhiễm trong quá trình du lịch, tiếp xúc với khu dịch bệnh. Nên trao đổi trước với các bác sĩ, cơ quan hỗ trợ y tế nếu bạn có kế hoạch đi đến những khu vực đang bùng phát dịch bệnh.  

Sau khi đi du lịch, nếu thấy bản thân hoặc bất kỳ ai trong nhóm đồng hành có dấu hiệu bị sốt, nhức đầu hoặc đau nhức cơ và khớp trong vòng 3 tuần trở về từ chuyến đi, cần liên hệ ngay với bác sĩ và tiến hành kiểm tra ngay lập tức. 

Đối với người bệnh:

Cần cách ly, điều trị tại cơ sở y tế theo hướng dẫn của Bộ Y tế; sử dụng trang bị phòng hộ cá nhân đúng để hạn chế lây lan dịch bệnh. Virus Ebola cũng được bài tiết qua tinh dịch và sữa mẹ nên cần tư vấn cho bệnh nhân cách phòng tránh lây truyền sau khi xuất viện.

Đối với người tiếp xúc gần:

Người chăm sóc bệnh nhân cần thực hiện nghiêm ngặt các biện pháp phòng hộ cá nhân (đeo khẩu trang, đeo kính bảo hộ mắt, mũ, găng tay bảo hộ, bao giầy, quần áo) rửa tay bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn khác sau mỗi lần tiếp xúc với người bệnh.

Chú ý thực hiện tốt vệ sinh cá nhân, rửa tay bằng xà phòng và sử dụng các thuốc sát khuẩn đường mũi họng.

Vắc-xin Ebola

Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã phê chuẩn vắc-xin Ebola rVSV-ZEBOV (tên thương mại là Ervebo) vào ngày 19 tháng 12 năm 2019. Đây là vắc-xin liều duy nhất được công nhận là an toàn và chỉ có tác dụng phòng ngừa Virus Ebola chủng Zaire.

Một loại vắc-xin khác đang được nghiên cứu và được đưa vào thử nghiệm trong đợt bùng phát dịch Ebola vào năm 2019 tại Cộng hòa Dân chủ Congo. Vắc-xin này sử dụng hai thành phần vắc-xin khác nhau (gồm Ad26.ZEBOV và MVA-BN-Filo) và cần tiêm 2 liều trong đó liều thứ 2 cách liều đầu 56 ngày. Vắc-xin này cũng chỉ được sử dụng để bảo vệ cơ thể chống lại virus Ebola chủng Zaire.

 

Ban Biên tập Y Khoa Online

-----------------------------------------------

Nguồn: 

https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/ebola-virus-disease. Truy cập ngày 14/04/2020

https://www.cdc.gov/vhf/ebola/history/summaries.html. Truy cập ngày 14/04/2020

https://www.medicinenet.com/ebola_hemorrhagic_fever_ebola_hf/article.htm. Truy cập ngày 14/04/2020

https://www.healthline.com/health/ebola-hemorrhagic-fever#risk-factors-and-transmission. Truy cập ngày 14/04/2020