Niêm mạc

Giới thiệu

Niêm mạc, hay còn gọi là màng nhầy, là một lớp mô lót bên trong nhiều cơ quan và khoang của cơ thể, bao gồm đường tiêu hóa, đường hô hấp, đường tiết niệu, và hệ sinh sản. Chúng đóng vai trò thiết yếu trong việc bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây hại từ bên ngoài, đồng thời thực hiện nhiều chức năng quan trọng khác. Bài viết này sẽ đi sâu vào cấu trúc, chức năng và tầm quan trọng của niêm mạc đối với sức khỏe tổng thể.

Minh họa các vị trí niêm mạc trong cơ thể. Ảnh: Cleveland Clinic

Cấu trúc của Niêm Mạc

Niêm mạc thường bao gồm ba lớp chính:

- Biểu mô: Đây là lớp ngoài cùng, tiếp xúc trực tiếp với môi trường bên trong của cơ quan hoặc khoang. Biểu mô niêm mạc có thể có nhiều dạng khác nhau tùy thuộc vào vị trí và chức năng của nó, bao gồm biểu mô trụ đơn (ở dạ dày và ruột), biểu mô lát tầng (ở thực quản và âm đạo), và biểu mô chuyển tiếp (ở bàng quang). Một số biểu mô niêm mạc còn có các cấu trúc đặc biệt như lông mao ở đường hô hấp giúp đẩy chất nhầy và các dị vật ra ngoài, hoặc vi nhung mao ở ruột non giúp tăng diện tích hấp thụ.

- Lớp đệm: Đây là một lớp mô liên kết lỏng lẻo nằm bên dưới lớp biểu mô. Nó chứa các mạch máu, mạch bạch huyết, dây thần kinh, và các tế bào miễn dịch. Lớp đệm cung cấp dinh dưỡng và oxy cho lớp biểu mô, đồng thời đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ miễn dịch tại chỗ. Nó thường chứa các tế bào lympho, tế bào plasma, và đại thực bào, giúp phát hiện và tiêu diệt các tác nhân gây bệnh xâm nhập.

- Lớp dưới niêm mạc: Lớp này nằm dưới lớp đệm và chứa các mạch máu lớn hơn, mạch bạch huyết, dây thần kinh, và đôi khi có các tuyến. Lớp dưới niêm mạc kết nối niêm mạc với các lớp mô bên dưới, chẳng hạn như lớp cơ. Độ dày và thành phần của lớp dưới niêm mạc có thể khác nhau tùy thuộc vào vị trí.

Chức năng của Niêm mạc

Niêm mạc thực hiện nhiều chức năng quan trọng, bao gồm:

- Bảo vệ: Đây là chức năng chính của niêm mạc. Lớp biểu mô tạo ra một hàng rào vật lý ngăn chặn sự xâm nhập của vi khuẩn, virus, nấm, và các chất độc hại khác. Chất nhầy do các tế bào biểu mô tiết ra giúp bẫy các tác nhân gây bệnh và các dị vật, sau đó có thể được loại bỏ khỏi cơ thể (ví dụ như ho hoặc hắt hơi ở đường hô hấp).

- Tiết dịch: Niêm mạc tiết ra nhiều loại dịch khác nhau, bao gồm chất nhầy, enzyme tiêu hóa, và hormone. Chất nhầy giúp bôi trơn bề mặt niêm mạc, tạo điều kiện thuận lợi cho sự di chuyển của thức ăn (trong đường tiêu hóa) hoặc trứng (trong hệ sinh sản). Các enzyme tiêu hóa được tiết ra trong dạ dày và ruột non giúp phân hủy thức ăn thành các chất dinh dưỡng có thể hấp thụ.

- Hấp thụ: Niêm mạc ruột non có khả năng hấp thụ các chất dinh dưỡng từ thức ăn đã tiêu hóa. Các vi nhung mao trên bề mặt tế bào biểu mô ruột non giúp tăng diện tích bề mặt hấp thụ lên rất nhiều.

- Cảm giác: Một số niêm mạc chứa các đầu dây thần kinh cảm giác, cho phép phát hiện các kích thích như đau, nhiệt độ, và xúc giác.

Tầm quan trọng của Niêm mạc đối với sức khỏe

Niêm mạc đóng một vai trò vô cùng quan trọng trong việc duy trì sức khỏe tổng thể. Sự tổn thương hoặc rối loạn chức năng của niêm mạc có thể dẫn đến nhiều bệnh lý khác nhau. Ví dụ:

- Viêm niêm mạc: Tình trạng viêm nhiễm niêm mạc có thể xảy ra ở nhiều vị trí khác nhau, chẳng hạn như viêm mũi, viêm họng, viêm phế quản, viêm dạ dày, viêm đại tràng, và viêm âm đạo. Các tình trạng này thường gây ra các triệu chứng như đau, sưng, đỏ, và tăng tiết dịch.

- Loét niêm mạc: Sự phá hủy lớp niêm mạc có thể dẫn đến loét, chẳng hạn như loét dạ dày hoặc loét tá tràng. Loét có thể gây ra đau bụng dữ dội và có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như chảy máu hoặc thủng.

- Ung thư niêm mạc: Các tế bào biểu mô của niêm mạc có thể trở thành ác tính và phát triển thành ung thư. Ung thư có thể xảy ra ở nhiều vị trí khác nhau, chẳng hạn như ung thư phổi, ung thư dạ dày, ung thư đại tràng, và ung thư cổ tử cung.

Kết luận

Niêm mạc là một lớp mô đa năng và thiết yếu, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ, tiết dịch, hấp thụ, cảm giác. Việc duy trì sức khỏe của niêm mạc là rất quan trọng để đảm bảo chức năng bình thường của các cơ quan và hệ thống trong cơ thể, từ đó góp phần vào sức khỏe tổng thể.

Ban Biên tập Y Khoa Online

------------------------------------

Tài liệu tham khảo:

Brandtzaeg, P. (2010). Structure, function, and antigen handling of mucosa-associated lymphoid tissue (MALT). Mucosal Immunology, 3(1), 3–31.

Janeway, C. A., Travers, P., Walport, M., & Shlomchik, M. J. (2005). Immunobiology: The immune system in health and disease (6th ed.). Garland Science.

Kumar, V., Abbas, A. K., & Aster, J. C. (2013). Robbins basic pathology (9th ed.). Saunders/Elsevier.

Tortora, G. J., & Derrickson, B. H. (2017). Principles of anatomy and physiology (15th ed.). Wiley.