Những chú ý khi dùng thuốc ở người cao tuổi

Đặc điểm về tâm sinh lý của người cao tuổi (NCT) có nhiều thay đổi so với các lứa tuổi khác. Vì vậy, việc hiểu biết về một số đặc điểm sinh - bệnh lý và những điểm đáng lưu ý khi dùng thuốc cho những NCT là hết sức quan trọng.

Những đặc điểm

Theo thời gian, NCT suy giảm chức năng đáng kể ở một số cơ quan trong cơ thể, do vậy dễ dẫn đến hiện tượng chậm đáp ứng với thuốc rồi lại đáp ứng mạnh (nghĩa là liều điều trị rất gần với liều độc). NCT thường mắc nhiều bệnh phối hợp, dùng thuốc điều trị bệnh này có thể làm nặng thêm bệnh kia. Hơn nữa, việc điều trị nhiều loại bệnh sẽ đễ đến tương tác thuốc có hại. 

Người cao tuổi không nên dùng nhiều loại thuốc cùng lúc

Về hấp thu thuốc: bộ máy tiêu hóa của NCT có nhiều thay đổi do giảm số lượng các tế bào hấp thu kèm theo giảm nhu cầu động ruột cũng như giảm lượng máu tuần hoàn đến ruột dẫn đến việc hấp thu trở nên khó khăn và chậm chạp hơn. Trong khi đó, thuốc lưu lại trên đường tiêu hóa lâu hơn lại dễ gây nên các biến chứng trên đường tiêu hóa.

Chuyển hóa thuốc ở người cao tuổi có nhiều khác biệt so người trẻ

Nguyên tắc dùng thuốcVề chuyển hóa và thải trừ thuốc:  thuốc được thải trừ qua gan và thận là chủ yếu, nhưng ở NCT, khối lượng gan và thận đều giảm; lượng máu đến cũng giảm do vậy ảnh hưởng tới chuyển hóa thuốc; dễ dẫn đến tích lũy và gây độc.Về phân phối thuốc: khối lượng các mô ở NCT giảm, khối lượng nước giảm mà khối lượng mỡ nói chung lại tăng lên. Do vậy, các thuốc tan trong nước sẽ bị tăng nồng độ, còn các thuốc tan trong mỡ bị chậm khởi đầu, nhưng lại tăng thời gian tác dụng dễ dẫn đến tích lũy gây độc. Khi tuổi cao, loại protein chịu trách nhiệm vận chuyển thuốc trong máu giảm xuống nên lượng thuốc lưu hành tự do trong cơ thể sẽ tăng lên mà đây chính là dạng  hoạt động của thuốc. Chính vì vậy, cùng một liều sử dụng như người trẻ nhưng với NCT có thể gây tăng quá mức tác dụng dẫn tới nhiều biến chứng.

Việc phòng bệnh và chữa bệnh có nhiều biện pháp khác nhau. Nếu dùng một phương pháp nào đó có thể cho kết quả tốt mà không cần dùng thuốc thì đó là cách thức tốt nhất. Hạn chế tối đa việc dùng thuốc cho NCT, tránh lạm dụng thuốc, nhất là các thuốc được cho là “thuốc bổ”.

Dùng thuốc càng ít càng tốt: nếu phải dùng thuốc thì dùng càng ít càng tốt, chọn các loại thuốc ít độc và hiệu quả cao. Nên chọn phương thức, đường đưa thuốc vào cơ thể an toàn nhất nhưng vẫn bảo đảm được sự hấp thu tốt và công hiệu. Song song với việc lựa chọn những thuốc đặc hiệu trong điều trị thì việc lựa chọn những thuốc có dạng dễ sử dụng là một việc làm cần  lưu tâm. Độ tinh tường của mắt NCT bị giảm sút nên cần ưu tiên những thuốc có nhãn to, rõ để người già dễ đọc, dễ lấy chính xác. Trong các loại thuốc uống thì có lẽ những thuốc dạng viên là gây khó chịu nhất với NCT, nhất là những viên thuốc đóng kích cỡ quá to vì chúng khó nuốt. Ưu tiên sử dụng những thuốc dạng viên nhỏ hay dạng nước trong kê đơn điều trị.

Liều dùng phải thích hợp với từng loại bệnh: và luôn luôn xem xét, cân nhắc kỹ lưỡng giữa lợi và hại; tương tác giữa các loại thuốc; chức năng gan - thận, không để tình trạng chữa được bệnh này lại làm nặng; thêm bệnh khác. Khi NCT cần sử dụng thuốc trong một thời gian dài, phải thực hiện đầy đủ chế độ theo dõi, giám sát, kiểm tra, đánh giá, nhận định kết quả điều trị theo từng thời gian, từng giai đoạn và điều chỉnh liều lượng thuốc, loại thuốc cần thiết. Với các loại thuốc phải dùng kéo dài, nếu có thể được nên có thời gian nghỉ thuốc xen kẽ để tránh hiện tượng tích lũy thuốc.

Không nên tự ý sử dụng thuốc bừa bãi: để phát huy cao nhất tác dụng điều trị của thuốc và hạn chế thấp nhất tác dụng phụ do thuốc gây ra, NCT cần lưu ý không nên tự ý sử dụng thuốc bừa bãi, tốt nhất hãy dùng thuốc theo sự chỉ định của dược sĩ. Khi bác sĩ cho đơn thuốc, phải dùng đúng thuốc theo đơn. Không nên nghe lời mách bảo, tìm đọc trong sách báo quảng cáo hoặc tự ý dùng thêm thuốc khi chưa hỏi ý kiến của bác sĩ điều trị.

Gặp bác sĩ khi có dấu hiệu bất thường: khi đang dùng thuốc, nếu thấy có những rối loạn, những phản ứng bất thường, không nên tự ý bỏ, ngưng thuốc hoặc thay thế thuốc khác mà nên trở lại khám bác sĩ đã chỉ định thuốc để bác sĩ cho hướng xử trí thích hợp.

Theo dõi và lưu ý một số rối loạn do thuốc gây ra: một số NCT có các triệu chứng không điển hình của một bệnh lý nào đó. Nguyên nhân có thể do tuổi già nhưng cũng có thể do thuốc gây ra. Cần theo dõi sát và lưu ý đặc biệt một số rối loạn do thuốc gây ra như: lú lẫn, trầm uất, táo bón, tiêu tiểu không tự chủ, hạ huyết áp tư thế đứng.

Không nên để NCT tự dùng thuốc

Nếu NCT có nguy cơ bị sút giảm trí nhớ thì không nên để các cụ từ dùng thuốc mà cần có người thân chăm lo, giữ và cho dùng thuốc theo giờ giấc quy định… Đã có trường hợp các cụ ngộ độc thuốc vì không nhớ đã uống thuốc rồi và cứ uống thêm nhiều lần nữa, hoặc có cụ uống thuốc loại dạng nhỏ giọt quá liều do đếm sai.