Sơ cứu khi bị rắn cắn

Theo ghi nhận, cứ vào mùa mưa số bệnh nhân nhập viện cấp cứu do bị rắn độc cắn lại gia tăng. Nếu sơ cứu khi bị rắn độc cắn không đúng cách, nạn nhân có nguy cơ bị hoại tử, nhiễm trùng máu, hay thậm chí là tử vong.

Nhận biết một số loài rắn độc

Trên thực tế chỉ có khoảng 15% các loài rắn là có độc trên toàn thế giới, đa số còn lại không gây nguy hiểm cho con người. Có thể phân biệt rắn độc và rắn không độc dựa vào đặc điểm bên ngoài của chúng, nổi bật nhất là hai răng nanh độc lớn nằm ở vị trí cửa hàm trên. Chính vì vậy khi nạn nhân bị rắn độc cắn thường để lại vết thương có dấu móc độc đặc trưng tiêm dưới da hoặc tiêm vào bắp thịt.

Vết cắn của rắn độc có thể gây thương tích nặng và đôi khi khiến nạn nhân tử vong hoặc tàn phế. Nguy hiểm hơn, một số loại rắn hổ mang có khả năng phun nọc độc từ xa khiến nạn nhân bị tổn thương mắt và gây nhiễm độc toàn thân.

Những loài rắn độc thường gặp ở nước ta bao gồm:

• Rắn hổ mang thường: Khi đe doạ hoặc chuẩn bị tấn công sẽ có cổ bạnh và phát ra âm thanh đặc trưng, có thể xuất hiện ở vùng rừng núi, hay trung du, và đồng bằng, thậm chí quanh khu dân cư

• Rắn hổ mang chúa: Cổ cũng bạnh nhưng không rộng bằng loại trên, kèm theo hai vảy lớn ở đỉnh đầu, kích thước to, nặng gần chục cân và dài khoảng 2,5m.

• Rắn cạp nong/cạp nia: Thân mình khúc đen, khúc trắng hoặc vàng, sinh sống ở vùng trung du và đồng bằng, nhất là những nơi gần nước

• Rắn biển: Sinh sống phần lớn thời gian trong môi trường biển, thường có nọc độc mạnh

• Rắn lục: Đầu to hình thoi hoặc tam giác, con ngươi mắt hình elip dọc, màu xanh lá cây nhiều mức độ.

Cách phân biệt rắn độc và rắn lành

Triệu chứng khi bị rắn độc cắn

Các triệu chứng điển hình của vết cắn từ một con rắn lành, không độc là đau sưng nhẹ và trầy xước tại chỗ. Hầu hết các vết rắn cắn xảy ra trên các chi, sau khi bị rắn độc tấn công nạn nhân sẽ có các biểu hiện sau:

• Đau rát nghiêm trọng tại vết thương trong vòng 15 - 30 phút

• Vết cắn sau đó có thể sưng nề và bầm tím, đôi khi lan rộng lên khắp cánh tay hoặc chân và gây hoại tử da

• Các dấu hiệu khác bao gồm: Buồn nôn, khó thở và cảm giác cơ thể yếu dần đi, đôi khi nạn nhân còn nhận thấy có mùi vị kỳ lạ trong miệng.

Trong khi một số loài thuộc họ rắn lục khiến nạn nhân bị rối loạn đông máu và xuất huyết, nhóm khác có độc tố mạnh hơn - như họ rắn hổ - sẽ gây ra các triệu chứng về thần kinh, bao gồm: ngứa ran da, khó nói và yếu chân tay, liệt toàn thân hoặc suy hô hấp và ngưng thở. Nguyên nhân tử vong do rắn độc cắn chủ yếu là do liệt các cơ gây khó thở hoặc mất nhiều máu, chảy máu toàn thân khó cầm.

Đôi khi, một con rắn mặc dù có độc nhưng lại không giải phóng ra bất kỳ nọc độc nào khi cắn. Đây gọi là những "vết cắn khô" và chỉ gây triệu chứng kích ứng tại chỗ.

Vết cắn sưng nề và bầm tím có thể lan rộng là dấu hiệu của rắn độc cắn

Cách sơ cứu khi bị rắn độc cắn

Mục tiêu của sơ cứu:

• Làm cho nọc độc của rắn từ vết cắn xâm nhập vào trong cơ thể chậm hơn và ít hơn, nhờ đó nạn nhân có đủ thời gian để kịp được vận chuyển đến cơ sở y tế khi chưa có biểu hiện ngộ độc.

• Bảo vệ tính mạng của bệnh nhân, chữa các triệu chứng nguy hiểm xuất hiện sớm và ngăn chặn các biến chứng trước khi bệnh nhân đến được cơ sở y tế.

• Vận chuyển bệnh nhân một cách nhanh nhất, an toàn nhất đến cơ sở y tế có điều kiện điều trị thực sự (ví dụ cấp cứu hô hấp, tim mạch tốt hoặc có huyết thanh kháng nọc rắn đặc hiệu).

• Mục tiêu trên hết: không làm gì có hại thêm cho bệnh nhân!

Tiến hành các bước sơ cứu

• Cố gắng xác định được loài rắn đã cắn, màu sắc, kích thước, hình dạng đầu, cách thức tấn công.

• Trấn an người bệnh.

• Tuyệt đối không để nạn nhân tự đi lại. Bất động chân hoặc tay bị cắn bằng nẹp

• Băng ép bất động với một số loại rắn hổ (rắn cạp nong, cạp nia, hổ mang chúa, rắn biển và một số giống rắn hổ mang thường), băng ép bất động nhằm mục đích làm chậm sự xuất hiện triệu chứng liệt.

• Dùng các băng chun giãn, băng vải hoặc khăn, quần áo. Băng tương đối chặt nhưng không được chặt quá mức (tránh tình trạng làm mất mạch đập). Bắt đầu băng từ ngọn chi đến gốc chi đến hết toàn bộ chân, tay bị cắn. Dùng nẹp cứng để cố định chân, tay bị cắn.

• Không băng ép khi rắn lục cắn vì có thể làm vết thương nặng thêm.

• Nếu bệnh nhân khó thở thì hô hấp nhân tạo (hà hơi thổi ngạt hoặc bằng phương tiện y tế có tại chỗ như bóp bóng, máy thở xách tay,..). Nếu nạn nhân có dấu hiệu ngừng tuần hoàn thì tiến hành hồi sinh tổng hợp ngay tại chỗ và chờ nhân viên y tế đến.

• Lưu ý khi vận chuyển bệnh nhân để vùng bị cắn thấp hơn vị trí của tim, nếu ở chân, tay thì có thể để thõng tay hoặc chân...

• Đưa nạn nhân đến cơ sở y tế càng sớm càng tốt. Nếu bệnh nhân còn tỉnh táo, có thể đưa đến bệnh viện lớn, nơi có sẵn huyết thanh kháng nọc rắn đặc hiệu. Huyết thanh kháng nọc rắn nên được dùng sớm (trong 4 giờ đầu). Trường hợp nạn nhân lơ mơ, hôn mê hay yếu liệt nên đưa đến cơ sở y tế gần nhất.

• Bất cứ trường hợp nào bị rắn cắn, ngay cả khi xác định là rắn lành, đều cần xử trí và theo dõi tại bệnh viện như rắn độc cắn, ít nhất trong 12 giờ đầu.

Băng ép bất động nhưng không được quá chặt làm mất mạch đập

Không sử dụng các biện pháp sau:

• Garô: Garô tức là làm tắc nghẽn hoàn toàn động mạch (mạch máu vận chuyển máu từ tim đi nuôi dưỡng các bộ phận của cơ thể), gây đau, rất nguy hiểm và không thể duy trì lâu (không quá 40 phút), chân tay rất dễ bị thiếu máu nguy hiểm. Nhiều trường hợp sau đó phải cắt cụt chân tay vì garô.

• Trích, rạch, trâm, chọc tại vùng vết cắn: Các nghiên cứu khoa học trên thế giới cho thấy các biện pháp này không có lợi ích, rõ ràng gây hại thêm cho bệnh nhân (tổn thương thêm mạch máu, dây thần kinh...nhiễm trùng nặng thêm)

• Hút nọc độc: Không có lợi ích. Các nhà sản xuất thiết bị hút đặc biệt ủng hộ việc dùng các sản phẩm của họ nhưng không đáng tin cậy. Các thiết bị hút này không có hiệu quả và thậm chí còn làm vết thương nặng thêm.

• Gây điện giật: Chưa bao giờ được chứng minh có lợi ích. Có thể gây hại thêm cho bệnh nhân. Gây điện giật trong sơ cứu rắn cắn mặc dù được các nhà sản xuất thiết bị này ủng hộ nhưng sự thật cũng không đem lại lợi ích.

• Chườm đá (chườm lạnh): Đã được chứng minh rõ ràng có thể gây hại.

• Sử dụng các loại thuốc dân gian, cổ truyền, chữa bằng mẹo: Không có ích lợi, nếu đắp tại vết cắn dễ gây nhiễm trùng thêm, khi uống có thể gây hại cho nạn nhân. Nhiều thuốc y học dân tộc dùng dạng uống đặc biệt dễ gây nguy hiểm thêm cho nạn nhân: gây co giật (vì có chứa mã tiền) mặc dù không chữa được liệt, gây đau bụng, nôn, ỉa chảy rất nặng (sau đó là mất nước, mất muối, bị sốc) hoặc tắc ruột vì táo bón...

• Sử dụng "hòn đá chữa rắn cắn": Không có tác dụng.

• Cố gắng bắt hoặc giết rắn: Nếu rắn đã chết hoặc bắt được rắn phải đem cùng với bệnh nhân đến bệnh viện để nhận dạng. Tuy nhiên, ngay cả đầu rắn đã chết vẫn có thể cắn người, cần cẩn thận khi mang rắn.

Người dân địa phương có thể rất tự tin về các biện pháp chữa trị truyền thống hoặc thuốc dân gian của họ nhưng họ không được phép làm chậm trễ việc sơ cứu và vận chuyển bệnh nhân hoặc làm hại thêm cho bệnh nhân.

Lưu ý trong sơ cứu khi bị rắn cắn

Khi bị rắn cắn cần đến ngay cơ sở y tế để được cấp cứu kịp thời

Nhận biết và tránh xa môi trường có rắn sinh sống hay ẩn nấp là cách đề phòng bị rắn độc cắn hiệu quả. Ngoài ra nên trang bị quần áo bảo hộ an toàn và dùng đèn chiếu sáng nếu đi trong rừng hoặc biển, đến gần khu vực nhiều cây cỏ hay vũng nước, có đống đổ nát, đặc biệt là trong đêm tối.

Trong trường hợp gặp rắn, cần nhẹ nhàng tránh càng xa càng tốt, rắn khá sợ con người nên sẽ bỏ đi và chỉ tấn công khi cảm thấy bị đe dọa. Vì vậy không được bắt rắn, đuổi hoặc dồn ép giết chết rắn, bởi rắn dù đã chết vẫn có thể còn chứa nọc độc nguy hiểm.

Trong tất cả các trường hợp bị rắn tấn công, cần đưa nạn nhân đến cơ sở y tế một cách nhanh chóng và an toàn nhất. Quá trình xử trí bằng huyết thanh kháng nọc rắn đặc hiệu và theo dõi tại bệnh viện phải được tiến hành ít nhất trong 12 giờ đầu. Nếu để lâu thì kết quả điều trị sẽ rất kém hoặc không hiệu quả.

Theo các bác sĩ, việc tiến hành sơ cứu khi bị rắn cắn ban đầu sai cách đã khiến không ít người tử vong. Do đó, nhận biết loại rắn có độc và trang bị kiến thức cách xử lý khi bị rắn cắn chính xác đóng vai trò rất quan trọng.

Đề phòng rắn cắn

Biết về loại rắn trong vùng, biết khu vực rắn thích sống hoặc ẩn nấp.

Đi ủng, giày cao cổ và quần dài, đặc biệt khi đi trong đêm tối, đội thêm mũ rộng vành nếu đi trong rừng hoặc đi ở khu vực nhiều cây cỏ.

Càng tránh xa rắn thì càng tốt, đầu rắn đã chết vẫn có thể cắn người. Không bắt rắn, đuổi hoặc dồn ép rắn trong khu vực khép kín.

Không sống ở gần các nơi rắn thích cư trú hoặc thích đến như các đống gạch vụn, đống đổ nát, đống rác, nơi nuôi các động vật của gia đình.

Để tránh bị rắn biển cắn, người dân không nên bắt rắn ở trong lưới hoặc dây câu.

Dùng đèn nếu ở trong bóng tối hoặc vào ban đêm.

 

Ban Biên tập Giáo Dục Sức Khỏe

-------------------------------------------

Nguồn:

https://www.vinmec.com/vi/tin-tuc/thong-tin-suc-khoe/huong-dan-so-cuu-khi-bi-ran-doc-can

http://bachmai.gov.vn/tin-tuc-va-su-kien/y-hoc-thuong-thuc-menuleft-32/482-phong-va-so-cuu-ran-can-482.html